Het mag al een beetje een traditie genoemd worden: waar Wilfred van Buuren vorig jaar met een lijstje kwam van de beste boeken van 2019, zo doet hij het dit jaar dunnetjes over.
Echt gebeurd is geen garantie voor literaire kwaliteit. Maar …
Mijn beste boeken van 2020 zijn bijna allemaal autobiografisch in de brede zin. Het liefst lees ik pure fictie (romans) of pure non-fictie (geschiedenis en biografieën) en hoeft al dat autobiografische van mij niet zo nodig. “Hebben die schrijvers geen fantasie meer,” zou Judith Schuyf zeggen. Toeval of niet: mijn meeste beste boeken zijn óf pure autobiografie óf autobiografisch geïnspireerde fictie (Greenwell).
Nee hé, niet weer een uit de kast verhaal, dacht ik toen dit boek voorbij kwam. Maar, de titel A Dutiful Boy sprak me wel aan. Dat is immers weer eens wat anders dan een Beautiful Boy of een Suitable Boy. Bovendien is het omslag schattig en waren de recensies lovend. Toch maar eens proberen en daar heb ik geen spijt van gekregen.
A Dutiful Boy is het autobiografisch relaas van Moshin Zaidi, een buitenbeentje van Pakistaanse komaf dat opgroeit in een verpauperde Londense buitenwijk. Hij is onderdeel van een hecht en liefdevol gezin: vader, moeder en broertje. Een vroom, conservatief sjiieitisch islamitisch gezin.
Op school is Moshin het slimste jongetje van de klas en een buitenstaander. In zijn wijk heersen de mores van jeugdbendes. En Moshin ontdekt al vroeg dat hij op jongens/mannen valt. Moshin wil graag alles goed doen en voldoen aan de verwachtingen van zijn ouders, maar hij wil ook zichzelf zijn en worstelt ermee om met zijn gevoelens voor mannen in het reine te komen.
Wanneer hij na jarenlang zwijgen zijn seksuele voorkeur bekent aan zijn ouders, stellen die hem voor aan een witch doctor die hem van zijn ‘ziekte’ kan genezen. Dat levert beklemmende en ook hilarische passages op. Moshin weigert de aangeboden hulp en gaat zijn eigen gang.
Uiteindelijk komt alles goed: Moshin gaat als eerste van zijn school studeren in Oxford, wordt advocaat en vindt een lieve vriend. Zijn ouders leren hem te accepteren zoals hij is en dan volgt ook nog dit prachtige, ontroerende boek. Echt gebeurd is geen garantie voor literaire kwaliteit. Maar Moshin kan goed schrijven en vooral dat maakt dit tot één van mijn favoriete boeken van 2020.
Moshin Zaidi. A Dutiful Boy. A memoir of a gay Muslim’s journey to acceptance. London: Square Peg, 2020
Ik geef toe dat ik in mijn oordeel over Knecht, alleen niet objectief ben. Ik ben al jaren bevriend met auteur Gerbrand Bakker en figureer ook zelf in het boek. Meer dan figureren is het trouwens niet. Maar ik kan wel een goed boek van een slecht boek onderscheiden, en dit is een prima boek.
Eerder publiceerde Bakker al een deel in de prestigieuze reeks Privé-domein van De Arbeiderspers: Jasper en zijn knecht. Dat was een autobiografische grabbelton met afwisselende belevenissen van de auteur in Amsterdam en de Eifel, waar Bakker een huis heeft. Veel natuur, roddels uit het schrijverswereldje en een bezoek aan koningin Beatrix – niet de echte koningin, dat blijft voor ‘onze’ generatie toch Juliana – en als rode draad hond Jasper, die op het einde dood gaat.
In dit vervolg is Gerbrand een knecht alleen, want zijn baas hond Jasper is niet meer. Het leitmotief in dit boek is de depressie die Gerbrand overkomt. Daar schrijft hij openhartig en verhelderend over.
Dat het niet alleen maar treurnis is in dit boek, komt wat mij betreft vooral door de passages over de herenliefde. Over een van zijn eerste vriendjes toen hij rond de twintig was: Jaap, de allerbegeerlijkste jongen uit de enige homokroeg die Leeuwarden rijk was. Over een Oezbeek en een jonge Canadees. Het levert prachtige, geile en ook wat wrange passages op. “De laatste keer dat ik met een man in bed lag, is een jaar of zes geleden en heeft me 400 pond gekost. Hij was een ontzettende knappe Portugees van 33 jaar.”
Dat is een goed begin van een verhaal, toch? Het blijft vervolgens bij een onenightstand. Bakker eindigt zijn relaas over de Portugees zo: “Meestal is dat goed, meestal is de herinnering aan één nacht beter dan een ongemakkelijke tweede ontmoeting.” Bakker beweert zelf dat hij in al zijn boeken zijn best heeft gedaan homoseksualiteit niet als thema te brengen. Dat mag zo zijn, maar als hij over de herenliefde schrijft is hij op zijn best.
Gerbrand Bakker. Knecht, alleen. Amsterdam / Antwerpen: De Arbeiderspers, 2020.
Geloof nooit wat ze je allemaal proberen wijs te maken op de achterkant van een boek. Op de achterkant van het boek Cleanness schrijft een recensent van de New York Times: “… his writing about sex is altogether scorching. You pick his novels up with asbestos mitts, and set them down upon trivets to protect your table from heat damage …”.
Kortom dit boek is zo heet, dat je het beste vuurvaste ovenwanten aan kunt trekken als je het aanraakt. Dat schept dan toch verwachtingen.
Cleanness is het tweede boek van de Amerikaanse auteur Garth Greenwell (geboren in 1978). Net als in zijn eerste boek What belongs to you (Wat van jou is, 2016) is de protagonist een Amerikaanse homoman die les geeft in Sofia en daar avonturen beleeft met andere mannen. Cleanness bevat negen verhalen en die zijn stuk voor stuk goed en een aantal zijn heel goed.
Twee ervan gaan over sadomasochistische seksontmoetingen en dat zijn niet zomaar seksverhaaltjes, nee je zit echt op het puntje van je stoel als je die leest. De andere verhalen gaan over ontmoetingen van de hoofdpersoon (autofictie?) met mannen, Bulgaars of Italiaans. Meer conventionele amoureuze betrekkingen. Angst, trauma’s, seks met en zonder liefde, verbinding maken met de ander en ook geluk, het komt allemaal aan bod en dat in prachtige, betekenisvolle zinnen. Geloof gerust de blurb op de achterkant van dit boek: een buitengewoon goed boek.
Garth Greenwell. Cleanness. London: Picador, 2020
Mijn allerbeste boek van 2020 is een echte roman: De onderspitdelver van Thomas Bernhard. Het gaat over twee jonge pianisten die in Salzburg samen met Glenn Gould een masterclass volgen bij Horowitz.
Als de twee Glenn Gould horen spelen beseffen ze dat ze nooit zo goed zullen worden als hij en daarmee is hun leven als pianist mislukt. Een door en door zwartgallige tirade over mislukte kunstenaarslevens, geschreven in ellenlange zinnen vol herhaling.
Je moet ervan houden, maar ik kan er geen genoeg van krijgen. Dit is weliswaar een eigenaardig boek, maar niet queer in strikte zin. Volgens mij was Horowitz een kastnicht en van Glenn Gould weet ik het zo net nog niet, maar homoseksualiteit speelt in dit boek geen rol en het mag daarom eigenlijk niet meedoen in mijn keuze voor IHLIA.
Maar vooruit, omdat het zo’n prachtboek is.
Thomas Bernhard. De onderspitdelver. Utrecht: IJzer, 2020. Vertaald uit het Duits door Chris Bakker. Oorspr. uitg.: Der Untergeher, 1983
