Het mag al een beetje een traditie genoemd worden: Wilfred van Buuren heeft weer een lijstje gemaakt met zijn favoriete boeken. Deze keer blikt hij terug op de oogst van 2024.
Dit jaar zijn er maar liefst vijf boeken uitverkoren door Wilfred. Van een ‘opwindend, mooi, geil, stoer en lief tegelijk’ beeldboekje tot ‘een uiterst leesbare ideeëngeschiedenis’.
Zo maak je een geslaagd boek over de queergeschiedenis van je stad. Zet een aantal auteurs met kennis van zaken bij elkaar: Maurice van Lieshout, Marijke Huisman en Evert van der Veer publiceerden eerder al over het regenboogverleden van Utrecht. Neem een kundige eindredacteur en beeldredacteur: opnieuw Maurice van Lieshout. Vertel een uitgebreid chronologisch verhaal – waarin uiteraard de geschiedenis van de twintigste en eenentwintigste eeuw meer aandacht krijgt dan het verre verleden, want daarover is nu eenmaal meer te vertellen, maar vergeet ook de achttiende en negentiende eeuw niet. Zo krijgen de sodomietenvervolgingen waarbij in 1730-1731 achttien Utrechtse mannen ter dood veroordeeld werden terecht veel aandacht. Het woord Utrechtenaar was lange tijd niet alleen een ander woord voor een inwoner van Utrecht, maar ook synoniem voor sodomiet/homoseksueel.
Wissel het geheel af met interessante katernen over markante persoonlijkheden (bijvoorbeeld Dirkje Kuik en Gea Zijlstra), schrijf over diverse thema’s (activisme, cultuur, feesten, zorg en sport) en gebruik overvloedig illustratiemateriaal. En dat ook nog eens op groot formaat, met prachtig papier. Uiteraard is er veel aandacht voor het homo- en lesboleven – de biseksuelen komen er een beetje bekaaid van af – maar op het eind worden gelukkig ook nog een aantal jonge transpersonen en dragqueens geportretteerd. Zo is het met recht een queergeschiedenis geworden.
Niets dan lof? Ik had zelf graag nog wel iets meer over roze sport willen lezen: NAT Utrecht of volleybalvereniging Vlechten Los En Rennen Kreng (VLERK), maar verder: chapeau!
Maurice van Lieshout, Marijke Huisman en Evert van Veer. Utrechtenaren: Een queer geschiedenis. Zwolle: W Books ism Queer U Stories, 2024.
Dit is de fascinerende biografie van Jakob Rudolf Forster (1853-1926), die in een klein Zwitsers dorpje opgroeide en later in Sankt Gallen en Zürich leefde, maar ook onder andere in Stuttgart en München. Forster maakte geen geheim van zijn voorkeur voor mannen en had seks met veel mannen. Dit met zwaarwegende gevolgen. Forster werd meermaals aangegeven bij de autoriteiten, veroordeeld tot gevangenisstraf, dwangarbeid en gedwongen verpleging in inrichtingen, maar bleef volharden in zijn verlangen naar mannen. Forster was beïnvloed door de geschriften van Karl Heinrich Ulrichs en Heinrich Hössli. Hij beschouwde zichzelf als urning. Tegenwoordig zouden we hem een homoseksueel noemen.
Over het leven van Forster is dankzij de speurzin van Philip Hofstetter en René Hornung – beiden actief voor het Schwulenarchiv Schweiz – enorm veel bekend. Er zijn onder andere twee gedrukte boeken van hem: een dubbelbiografie van de door Forster verafgode Koning Ludwig II van Beieren en Forster zelf, maar ook de apologie Justizmorde im 19. Jahrhundert, waarin Forster zijn levenswandel verdedigt. Daarnaast talloze archiefstukken, zoals politiedossiers en rechtbankverslagen. En last but not least een schriftje, getiteld Meine Geliebten. In dit egodocument hield Forster bij met welke mannen hij de liefde bedreef, met namen, beroep, leeftijd, soms zelfs met de duur van de verhouding. Citaat: “23. Fritz Bühler, ein wunderschöner Jüngling mit blonden Kraushaaren. Sein Alter war ca 23 Jahr”.
Dankzij dit boek kunnen we het leven van een homoseksuele man in de negentiende eeuw op de voet volgen. Dat is bijzonder. Der Urning biedt niet alleen veel context over de ideeën over homoseksualiteit in die periode, maar ook nog eens de nodige seks. Wat wil een mens nog meer?
Philip Hoffstetter, René Hornung. Der Urning: Selbstbewusst schwul vor 1900. Zürich: Hier und Jetzt, 2024.
Dit boek is een uiterst leesbare ideeëngeschiedenis. De bedoeling van de studie van Mary Kemperink is om te laten zien “hoe er in West-Europa vanaf de negentiende eeuw een beeld ontstond van homoseksualiteit als een bijzondere identiteit” in de literatuur en de medische wetenschap: homoseksuele mannen en vrouwen waren ‘anders’ dan ‘andere’ mensen, zo werd gedacht. In het denken over homoseksualiteit was een belangrijke rol weggelegd voor literatuur. Artsen maakten gretig gebruik van romans en gedichten als bronnen van informatie. Schrijvers op hun beurt gaven die medische inzichten over homoseksualiteit in hun werk vervolgens op hun eigen manier weer. Napraterij, maar dan net even anders, van wetenschap naar poëzie en vice versa.
Anders dan de anderen beschrijft dit proces van interactie tussen en wederzijdse beïnvloeding van medische publicaties en literatuur uit met name Duitsland, Frankrijk, Engeland en Nederland. Bekende schrijvers komen voorbij zoals Oscar Wilde, Marcel Proust, Renée Vivien en Jacob Israël de Haan, maar ook minder bekende zoals Comtesse de Manoury, Alfred Grünewald en Ali Cohen.
Mary Kemperink is emeritus hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Voor dit boek deed ze ook uitgebreid onderzoek bij IHLIA. Daar bestudeerde ze bijvoorbeeld oudere Franse en Duitse romans en toneelstukken die in geen enkele andere bibliotheek in Nederland te vinden zijn. Anders dan de anderen is een heerlijke omgevallen boekenkast vol scherpzinnige inzichten. Wat een rijk boek!
Mary Kemperink. Anders dan de anderen: Homoseksualiteit op het snijvlak van literatuur en wetenschap. Amsterdam/Antwerpen: Querido Facto, 2024.
Het fictieboek dat afgelopen jaar de meeste indruk op mij maakte, komt oorspronkelijk uit Zweden, is uitgegeven in Vlaanderen en speelt zich af in Stockholm, Tsjechoslowakije en Berlijn. Het is zowel jeugdliteratuur, als een avonturenroman, als een historische roman.
Het speelt deels in het recente verleden, waarbij Anton, een jonge homo in de thuiszorg Alexander als cliënt heeft, een zwijgzame man van bijna honderd die communiceert door met zijn stok te bonzen.
Tussendoor krijgen we het verhaal te lezen van die Anton en zijn hartsvriend Sasha, twee wezen die opgroeien in een weeshuis in de jaren twintig in Tsjecho-Slowakije. De jongens ontsnappen uit het weeshuis en sluiten zich aan bij een circus als paardenacrobaten. Uiteindelijk komen ze terecht in het flamboyante Berlijn van de jaren dertig en worden geliefden. In Berlijn maken ze kennis met het queer nachtleven in club El Dorado en sluiten ze vriendschap met onder andere Klaus en Erika Mann. Saillant detail: Klaus Mann is niet alleen een homoseksuele auteur, maar ook nog een fotograaf die de jongens portretteert. Hier veroorlooft de auteur zich enige dichterlijke vrijheden, maar in een fictieboek mag dat. Vervolgens komen de nazi’s aan de macht en dat loopt niet goed af.
De paardenjongens heeft een hoog Alleen op de wereld-gehalte. Daarmee bedoel ik dat het raadzaam is om net als bij het beroemde kinderboek van Hector Malot over ‘weeskind’ Rémi een zakdoek bij de hand te houden. Af en toe kun je bijna niet verder lezen, omdat het te droevig wordt. Tranen gegarandeerd.
Johan Ehn. De paardenjongens. Kalmthout: Pelckmans, 2023. Vertaald uit het Zweeds door Mijke Hadewey van Leersum.
Het mooiste beeldboekje van afgelopen jaar komt uit Frankrijk. Maker Marc Martin is een Franse videokunstenaar en fotograaf, die momenteel in Berlijn woont en werkt. In de Berlijnse boekhandel annex galerie Eisenherz zag ik deze foto’s voor het eerst. In zijn werk beeldt hij homoseksualiteit en mannelijkheid vrijuit af. Eerder maakte hij in 2020 furore met Les tasses een reeks foto’s van ruige mannenseks in pisbakken en andere publieke plasplaatsen.
Met So What? slaat hij deels andere wegen in. Weliswaar staan opnieuw naakte mannenlichamen centraal. Maar dit keer gaat het om een fotoserie van trans man Jona James samen met mannelijk model Mathis Chevalier. Foto’s van Jona in de vrije natuur, al dan niet (gedeeltelijk) naakt, of van Jona en Mathis in de sportschool: boksend, onder de douche of in innige omstrengeling. Opwindend, mooi, geil, stoer en lief tegelijk.
Marc Martin, Jona James. So What? Paris: Agua, 2024. Zowel in een Franstalige als Duitstalige editie.
