Op 8 maart is het weer internationale vrouwendag. Een dag waar wereldwijd stil wordt gestaan bij de strijdbaarheid, vrijheid en gelijke rechten en kansen van vrouwen.
Hoewel er hard wordt gewerkt aan zichtbaarheid van vrouwen, onder andere in de geschiedschrijving, blijven ook veel noemenswaardige vrouwen onderbelicht. Speciaal voor deze vrouwendag zetten een aantal IHLIA-medewerkers hun heldinnen in de spotlights.
Judith Butler
Marc: “We erkennen in onze maatschappij een breed spectrum aan genderidentiteiten en genderexpressies. Gelukkig maar! In mijn ogen speelde filosofe Judith Butler (1956) hierin een grote rol. In 1990 schreef ze het boek Gender Trouble.
Ondanks dat haar boek soms pittige kost is, wist ze goed uiteen te zetten dat onze genderidentiteit niet iets natuurlijks is. We creëren die identiteit daarentegen zelf met onze taal, waardoor stereotypen over mannelijkheid en vrouwelijkheid constant versterkt worden.
Gelukkig biedt haar boek ook hoop: identiteiten zijn maakbaar, dus daarmee worden mensen die buiten de bestaande kaders leven nu eindelijk zichtbaar. Door de theorie van Judith Butler kijk ik nu heel anders tegen de wereld aan, vooral als het gaat om mannelijkheid en vrouwelijkheid.”
Annemarie Grewel
Thea: “Ik doe niet echt aan heldinnen, maar als ik Annemarie Grewels (1935-1998) naam weer eens tegenkom denk ik altijd, wat een ‘moordwijf’ was ze.
Ze was joodse, politica, feministe en non-conformistisch lesbienne. Vooral de foto’s met het korte stekelhaar vind ik prachtig (helaas niet in ons archief). Ik herinner mij haar vooral als kordate voorzitter bij de VPRO-discussieavonden.
Onlangs hoorde ik dat ze aan de wieg van IHLIA heeft gestaan. Ze was medeverantwoordelijk voor de oprichting van Homostudies aan de UvA, waar Homodok (nu dus IHLIA) is ontstaan. Ze studeerde daar Pedagogiek. Ze werkte er als wetenschappelijk medewerker en nog later was ze een aantal jaren voorzitter van de Universiteitsraad.
Ze was politica (PvdA), gemeenteraadslid in Amsterdam, Eerste Kamerlid, voorzitter van de NVSH en had vele nevenfuncties, o.a. columniste bij de Groene Amsterdammer. Op internet vind je vele korte of langere biografieën van haar. Zie hoe rijk haar leven is geweest. Waar door kanker helaas veel te vroeg een einde aan kwam. Op zijn Hollands gezegd een dyke van een wijf!”
Foto: Annemarie Grewel op Roze Zaterdag 24 juni 1989
Jeanette Winterson
Lonneke: “Bij het lezen van het verzoek bij te dragen aan deze rubriek dacht ik bij mijn favoriete vrouw allereerst en bovenal aan mijn eigen vrouw. Natuurlijk staat zij helemaal bovenaan op onbereikbare afstand van mijn andere favoriete vrouwen.
De vrouwen die zoveel indruk hebben gemaakt in mijn jonge jaren, Andreas Burnier, Astrid Roemer, Martina Navrátilová, Josee Ruyter… maar ok, dan toch één favoriet, Jeanette Winterson (1959).
Met haar maakte ik voor het eerst kennis door haar boek The Passion in 1987. Niet haar debuut, dat was Oranges aren’t the only fruit, waar een tv serie van werd gemaakt. Bij het horen van de Belle van Zuilenlezing werd me duidelijk dat zij een literatuur en kunst overstijgende visie heeft. Ze schreef een ode aan de kunst, optimistisch en tegen de vervlakking. In haar romans creëren haar woorden een nieuwe wereld, een combinatie van realiteit en magische vertellingen. Soms in historische setting, altijd vrouwen en de liefde.
Why be happy when you could be normal, het is de titel van een later boek waar een verschrikkelijk schrijnend verhaal achter schuil gaat, dat ze uitdrukt met die ene zin.
Mij raakt de veerkracht van de vrouwen, het ontworstelen aan het gewone en de onderdrukking en de passie, altijd de passie.”
Alexandra David-Néel
Annelies: “Ik dacht meteen aan Alexandra David-Néel (1868-1969). Ze was schrijfster, ontdekkingsreiziger, feminist en boeddhist. Ik heb genoten van haar boek Een vrouw trekt door Tibet, een reisbeschrijving dat als een roman leest.
Ze was de eerste vrouw die in 1924 Lhasa in Tibet bereikte, vermomd als bedelaarster en monnik trok ze door het onherbergzame gebied waar buitenlanders niet welkom waren. ‘Wat gek en onvoorstelbaar dat mensen zich aan één plek hechten, als oesters in een bank, terwijl er zoveel te zien is in de wijde wereld en zoveel horizonten te ontdekken vallen.’ Dit is een quote van haar.”
Het boek Een vrouw trekt door Tibet is beschikbaar in de IHLIA-collectie.
Gentleman Jack
Gemma: “Gentleman Jack was de bijnaam van Anne Lister (1791-1840), de altijd in het zwart geklede landeigenaar, wereldreiziger, fanatieke ‘diarist’ en vooral een ‘lesbian lover’, die in vele dagboeken haar avonturen met de dames beschreef in een code, die nog niet zo lang geleden ontcijferd is.
En wat een verhalen bevatten die dagboeken! Lister beschrijft daarin veel en tot in detail haar seksuele relaties met vrouwen. Veel van die dames trouwden overigens toch met een ‘oude rijke man’ uit angst voor een leven in het geheim. Ann Walker echter durfde wel een liefdesrelatie met Lister aan te gaan en in 1834 ‘trouwden’ ze zelfs.
Er is een gedenkteken geplaatst in het kerkje in York waar het gebeurde.
En: Listers dagboeken zijn in 2011 door VN aangemerkt als “a pivotal document”.
Suranne Jones vertolkt een geweldige Gentleman Jack in de fantastische BBC/HBO-dramaserie, die volledig gebaseerd is op de dagboeken van Anne Lister.”
Emma Donoghue
Connie: “Emma Donoghue (1969) is een productieve auteur van romans waarmee ze veel prijzen won. Haar meest recente roman The Pull of the Stars (2020) werd vanwege de coronapandemie eerder gepubliceerd dan gepand, omdat het verhaal zich afspeelt in Dublin tijdens de vreselijke grieppandemie van 1918.
De reden dat ze mijn heldin werd is echter het non-fictiewerk ‘Inseparable: desire between women in literature’. Voor dit boek heeft ze ALLE Engelstalige literatuur uitgeplozen op zoek naar dat ene fragment, die ene toespeling, dat ene doodlopende zijpaadje in het plot dat gaat over begeerte tussen vrouwen.
Inseparable is ingedeeld in zes hoofdstukken; Travesties, Inseparables, Rivals, Monsters, Detection en Out. Het vertelt je alles (alles!) wat je wil weten over liefde en begeerte tussen vrouwen in de literatuur, met de meest verrukkelijke citaten. Een meesterwerk it is, en thank you Donoghue!”
Emma Donoghue, Inseparable : Desire Between Women in Literature (2010) is beschikbaar in de IHLIA-collectie.
Isadora Duncan
Suus: “Isadora Duncan (1877-1927) was de grondlegger van de moderne dans. Haar vloeiende dansen, altijd uitgevoerd op blote voeten, waren een schok voor de rigide balletwereld van de late 19e eeuw.
Haar losse dansstijl, haar door het oude Griekenland geïnspireerde kostuums van lichte stoffen, en haar geloof in het eigenaarschap van de danser over haar dansstijl waren revolutionair, net als haar openheid over haar biseksualiteit en identiteit als atheïst en communist.
In haar leven had ze relaties met zowel mannen als vrouwen, waaronder de schrijfster Mercedes de Acosta (1893-1968) en de Russische dichter Sergei Yesenin (1895-1925), met wie ze kortstondig in het huwelijk trad in 1922.
Haar latere jaren waren getekend door tragedie. Na de dood van haar kinderen in een noodlottig auto-ongeluk in 1913 worstelde Duncan met alcoholisme en het verwerken van dit verlies. Haar huwelijk met Yesenin hield niet langer dan een jaar stand en terwijl hij terugkeerde naar Rusland, zocht Duncan haar toevlucht in de Mediterranen.
In 1927 in Nice kwam ze om het leven toen haar sjaal tussen de spaken van haar nieuwe automobiel kwam. Haar as is bijgezet op de Parijse begraafplaats Pere Lechaise, waar tot de dag van vandaag dansers van over de wereld komen om hun dank te uiten.”
Maria Callas
Franklin: “Welke vrouw is belangrijk in je leven, werd mij terloops gevraagd. Dat is er maar één, flapte ik er uit, Maria Callas (1923-1977). Had ik niet moeten doen. Reuze interessant vonden ze het en of ik er meteen maar even een stukje over wilde schrijven. Zucht, oké, komt-ie.
Als schone jongeling van 14, 15 jaar, zat ik mijn huiswerk te maken met de radio als achtergrond vulling. En toen hoorde ik HAAR voor het eerst in een Puccini aria. Nee, niet uit Tosca, maar uit Manon Lescaut. Ik vond het een partijtje mooi, zo’n stem had ik nog nooit gehoord.
Op mijn verjaardag daarna kreeg ik m’n eerste grammofoonplaat, 33 toeren, met 4 aria’s. Ik heb hem nog steeds. Daarna was het hek heel erg van de dam en dat is deze nog steeds. Een klein fortuin heb ik inmiddels aan deze dame gespendeerd. Iedere noot die ze ooit heeft gezonden heb ik op CD, vinyl, DVD. Kasten vol met boeken en zelfs een schilderij. En afreizen naar Parijs waar twee jaar geleden een grote tentoonstelling aan haar gewijd was.
Eerlijkheidshalve moet ik er ook bij vertellen dat ze me niet alleen maar geld gekost heeft. Begin jaren negentig heb ik meegedaan aan de 64.000 gulden vraag met wijlen Jos Brink. Met als onderwerp, u raadt het al, Maria Callas. En gewonnen! Leuk feest daarna gegeven. Maar dat is een ander verhaal.”
