In 1912 richtte jonkheer mr. Jacob Anton Schorer het Nederlandsch Wetenschappelijk Humanitair Komitee (NWHK) op.
Wie was Jacob Anton Schorer?
Jacob Anton Schorer werd op 1 maart 1866 in Heinkenszand op Zuid-Beveland geboren uit een oud bekend Zeeuws geslacht.
Hij studeerde rechten in Leiden en promoveerde in 1897 op het proefschrift De geschiedenis der calamiteuse polders in Zeeland tot het reglement van 1791.
Daarna werd mr. Schorer advocaat en procureur in Middelburg, waar zijn vader al vervangend griffier en vicepresident van de rechtbank was.
Niets wees er toen op dat de jonge jurist Jonkheer mr. J.A. Schorer Nederlands eerste homoactivist zou worden, want hij ambieerde aanvankelijk een rechterlijke loopbaan.
Toch vestigde hij zich in 1903 in Berlijn om zich in de seksuologie te verdiepen bij het ‘Wissenschaftlich Humanitäres Komitee (WHK)’. De eerste organisatie in de geschiedenis die tegen antihomoseksuele wetten protesteerde. Schorer werd een van de naaste medewerkers van Dr. Magnus Hirschfeld, de oprichter van het WHK.
In 1907 diende het Komitee een petitie bij de Duitse Rijksdag in ter wijziging van §175, het Duitse strafwetartikel tegen homoseksualiteit. Die petitie werd ook ondertekend door Schorer.
Nederlands eerste homoactivist
Ook in Nederland gebeurde er op dat moment veel op het gebied van wetgeving: zo diende minister Nelissen in 1909 een wetsontwerp in tot bestrijding van zedeloosheid. Zijn opvolger, minister Regout, wijzigde in 1910 dit wetsontwerp in ongunstige zin voor ‘homophielen’. Een kleine meerderheid van de Tweede Kamer nam in 1911 de wet aan.
Ondertussen keerde Schorer in 1910 naar Nederland terug. Zijn eerste Nederlandse activiteiten richtten zich op bestrijden van het voor homo’s discriminerende artikel 248bis uit het Wetboek van Strafrecht. Ruim vijfduizend homoseksuelen moesten vanwege dit artikel – een verbod op seksuele contacten tussen meerderjarigen en minderjarigen, waarbij de leeftijdsgrens op 21 jaar lag – voor de rechter verschijnen. Voor het overgrote deel ging het om mannen, meer dan de helft werd schuldig bevonden. Zij zaten gemiddeld drie tot zes maanden vast.
Schorer richtte het ‘Nederlandsch Wetenschappelijk Humanitair Komitee’ (NWHK) op en verkreeg slechts de steun en medewerking van een handjevol medestanders, zoals dr. L.S.A.M. von Römer, dr. A. Aletrino en de schrijver M.J.J. Exler. Het NWHK werd in feite een belangenorganisatie voor homoseksuelen die streed voor de gelijkberechtiging van homoseksuelen. Dit door middel van het geven van voorlichting over homoseksualiteit onder het motto per scientiam ad justitiam (door wetenschap tot rechtvaardigheid).
Schorerbibliotheek
Daartoe legde Schorer een bibliotheek aan van wetenschappelijke werken over (homo)seksualiteit en bellettrie waarin homoseksualiteit op de een of andere manier werd gethematiseerd. Schorer stelde deze unieke collectie ter beschikking aan onderzoekers en andere geïnteresseerden. In de bestaande bibliotheken was destijds namelijk nauwelijks informatie te vinden over homoseksualiteit of ze weigerden die ter beschikking te stellen.
Dankzij de in 1922 uitgegeven catalogus en de sinds 1926 verschenen aanvullingen weten wij nu hoeveel er reeds voor de Tweede Wereldoorlog over homoseksualiteit is geschreven. En dan vooral in Duitsland en Frankrijk. Vaak waren ze in kleine oplagen gedrukt en daardoor meestal zeer lastig terug te vinden.
Toen de Duitsers op 10 mei 1940 Nederland binnenvielen, besloot Schorer het NWHK op te heffen en het archief te vernietigen. Niet lang daarna haalden de Duitsers de gehele bibliotheek weg. Die bevatte toen 1880 werken en was na de liquidatie van het NWHK in Schorers privébezit overgaan.
Zeven jaar eerder hadden de nazi’s het in Berlijn gevestigde Institut für Sexualwissenschaft, dat eveneens door Magnus Hirschfeld in 1919 was opgericht, ook al leeggehaald. Die bibliotheek, met meer dan 20.000 boeken op het gebied van (homo)seksualiteit, ging in vlammen op. Op protesten en verzoeken van Schorer over zijn eigen bibliotheek werd niet gereageerd.
Uit brieven van Schorer blijkt dat hij nog lang gehoopt heeft de bibliotheek terug te krijgen. Eventueel wilde hij deze wel afstaan aan de Koninklijke (toen Nationale) Bibliotheek of een van de universiteitsbibliotheken.
Pas na een bezoek aan het ministerie van Onderwijs in 1942 kwam hij erachter dat de bibliotheek richting Berlijn was afgevoerd. Na de oorlog werd Schorers oorlogsschadeclaim op grond van roof van zijn bibliotheek afgewezen. Op zijn vraag naar de gronden daarvoor kreeg hij geen antwoord. Tot op heden is de bibliotheek onvindbaar.
Reconstructie Schorerbibliotheek
IHLIA heeft sinds 2000 met financiële steun van het Rijk geprobeerd de bibliotheek met behulp van de bewaard gebleven catalogus te reconstrueren. De catalogus van de Schorerbibliotheek bevatte zowel boeken, grijze literatuur, tijdschriften als tijdschriftartikelen. Van de boeken, grijze literatuur en tijdschriften is een database gemaakt.
De Schorerbibliotheek had de volgende omvang: 1890 werken, waaronder 40 tijdschrifttitels. Van deze 1890 werken zijn er inmiddels 1430 aanwezig bij IHLIA, sommige uitsluitend in digitale vorm of als heruitgave. Van de overige werken is zoveel mogelijk aangegeven waar deze elders in binnen- en buitenland te vinden zijn.
